Kirkut na Kierkowie Szlak Kultury Żydowskiej przystanek 3

Strona główna » Przewodnik turystyczny » Szlak Kultury Żydowskiej » Kirkut na Kierkowie Szlak Kultury Żydowskiej ...

wielkość tekstu:A | A | A

Szlak Kultury Żydowskiej - Kirkut na Kierkowie

W pobliżu ul. Polnej, na tzw. Kierkowie, zachował się jeden z obecnie największych i najciekawszych jurajskich cmentarzy żydowskich. Założony w 1821 r. był trzecim z kolei kirkutem w Żarkach, rozciągając się - po późniejszej rozbudowie - na powierzchni 1,5 ha. Inwentaryzacja z lat 1983-1985 odnotowała tu ok. 900 nagrobków. Wtedy też dzięki Eli Zborowskiemu, rodakowi żareckiemu, przewodniczącemu American and International Societies for Yad Vashem, cmentarz został uporządkowany i częściowo odnowiony - powstało m.in. lapidarium.

W 2004 r. miłośnicy Żarek, samorząd miasta oraz E. Zborowski podjęli starania o przeprowadzenie przez Katedrę Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego naukowej inwentaryzacji kirkutu. Do naszych czasów zachowało się ok. 1100 nagrobków - w całości lub w szczątkowych formach. Widać stojące i powalone stele-macewy, groby tumbowe i obramowane, resztki obelisków - z piaskowca, wapienia, granitu, betonu.

W 2014 r. zamontowano unikatowe trzy okaleczone macewy żeliwne odnalezione rok wcześniej na terenie Sanktuarium Leśniowskiego przy pracach ziemnych. Komisja Rabiniczna w Warszawie uznała, iż najlepszym wyjściem będzie powrót macew na cmentarz żydowski. W Polsce - a i w Europie! - jest tylko 5-6 miejsc, gdzie zachowały się żeliwne macewy - w przypadku Żarek z lat 1880, 1886 i 1894. Wcześniej było wiadomo, iż jakieś żeliwne macewy były na żareckim kirkucie, ale podczas okupacji Niemcy kazali je zebrać, złożyć pod żandarmerią, a następnie zostały wywiezione - najprawdopodobniej na przetopienie. Znalezisko z 2013r. na tle tych wiadomości można uznać za niezwykłe.

Na zachowanych kamiennych macewach podziwiać można bogatą symbolikę (np. niespotykany motyw gwiazdy 8- i 12-ramiennej), liternictwo i zdobienia. Unikatowe są inskrypcje hebrajsko-polskie, czy z arabskimi datami. Z dziejami cmentarza wiąże się ciekawa historia. W 1836 r. powstał spór pomiędzy przeorem paulinów z Leśniowa, a żareckim dozorem bóżniczym, w związku z zamiarem obmurowania cmentarza. Żydzi przekonywali, że kirkut założyli na gruntach dworskich, za zgodą właściciela miasta. Przeor udowodnił, że zmarłych grzebano na gruntach klasztornych, a do całej sytuacji doszło w wyniku niedopatrzenia jednego z poprzednich przeorów. Zawarto umowę, w której Żydzi zobowiązali się płacić czynsz za korzystanie z cmentarza, ale kiedy zaniechali płacenia w latach 1847-1858 - sprawa trafiła do sądu, gdzie zakończyła się wygraną paulinów.

The Jewish Culture Trail – Kirkut in Kierkow

Near Polna Street, in so-called Kierków, we can still see one of the biggest and most interesting Jewish cemeteries in Jura. It was started in 1821 year as the third kirkut in Zarki and its area reached 1,5 ha. In 1983 – 1985 nearly 900 graves were catalogued there. The cemetery was partially renovated and tidied thanks to Eli Zborowski who was born in Zarki and who is the leader of American and International Societies for Yad Vashem.

In 2004 year the inhabitants of Zarki, the Local Authority and Eli Zborowski asked the Department of Judaism of Jagiellonian University to make an academic kirkut cataloguing and publish it as a book. In kirkut, there have been preserved about 1100 graves so we can see some standing and fallen tombstones (stelle-macewy), tombs and framed graves and the remains of obelisks. They are made of sandstone, limestone, granite and concrete, however, there are not preserved any cast-iron graves.

In 2014 three unique and battered cast iron matzevas discovered the previous year during earthworks at the Leśniów Sanctuary were installed. The Rabbinical Committee in Warsaw decided the matzevas would best return to the Jewish cemetery. The European 5-6 places where cast iron matzevas have survived are all on the Polish land. The ones in Żarki come from the years 1880, 1886 and 1894. There was a mention of some cast iron matzevas at the Jewish cemetery in Żarki before War, but during the occupation the Germans had them collected and taken away - most probably for remelting. In the light of this, the discovery from 2013 can be deemed exceptional.

On some tombstones, we can see very rare symbols (8- and 12-armed stars), ornaments and letter patterns. There are also several unique Hebrew-Polish inscriptions or inscriptions which include Arabic dates.

The history of the Jewish cemetery is also connected with litigation. In 1836 there was a disagreement between the Paulite monastery prior and the synagogue supervisors concerning the project of building a brick wall around the cemetery. The Jews were convinced that their cemetery was started on the manorial ground with the permission of the town owner. The prior proved that the Jewish were buried in the monastery ground as a result the Jews committed themselves to pay for using the cemetery. However, when they relinquished paying in 1847 - 1858, the case was brought to the court and it was won by the Paulites.